کود سولفات آمونیوم (Ammonium sulfate) یکی از پرمصرف ترین کودهای ازت دار است که برای رشد محصولات زراعی مورد استفاده قرار می گیرد. کود سولفات آمونیوم به ویژه در جایی که گوگرد مورد نیاز باشد بسیار با ارزش است و حلالیت بالایی را فراهم می کند.
این ماده شیمیایی کاربردهای بسیار زیادی در صنایع مختلف دارد که مهمترین آن به عنوان کود برای تقویت خاک های قلیایی است. این ترکیب غیر قابل اشتعال، سفید رنگ و بی بو است. سولفات آمونیوم در آب حل می شود و در استون و اتانول نامحلول است.
این کود به صورت پودری، کریستاله و همچنین گرانوله تولید می شود که نوع گرانوله به دلیل سایز یکنواخت برای مخلوط کردن با سایر کودها، حلالیت بالا در آب و حمل و نقل آسان مناسب تر است.
این ماده حاوی ۲۱٪ نیتروژن و ۲۴٪ گوگرد است که خاصیت اسیدزایی دارد و با توجه به شرایط، کود مناسبی برای خاک های ایران است. همچنین این کود بهترین منبع تامین ازت و گوگرد برای درختان میوه و آن دسته از محصولات زراعی است که به این عناصر نیاز فراوان دارند.
کاربرد سولفات آمونیوم در درجه اول در جاهایی است که نیاز به مکمل های N و S برای تأمین نیاز غذایی گیاهان در حال رشد وجود دارد. از آنجا که سولفات آمونیوم حاوی تنها ۲۱٪ نیتروژن است، منابع کود دیگری نیز وجود دارند که اقتصادی تر هستند. با این حال ازت موجود در این کود اتلاف بسیار کمتری با آب شویی نسبت به سایر کودهای ازته دارد و همچنین سولفات آمونیوم یک منبع عالی از گوگرد می باشد که برای گیاهان به خصوص در تولید پروتئین ها نقش مهمی دارد.
سولفات آمونیوم برای بسیاری از محصولات کشاورزی به خصوص پسته، مرکبات، یونجه، ذرت، کلزا، پنبه، سیب زمینی، برنج و گندم مورد استفاده قرار گرفته و باعث بهبود کیفیت و رشد بهتر این محصولات می شود.
از آنجا که در این کود نیتروژن به شکل آمونیوم موجود است، سولفات آمونیوم غالباً در خاک های غرقابی برای تولید برنج مورد استفاده قرار می گیرد، جایی که کودهای حاوی نیترات به دلیل دنیتریفیکاسیون انتخاب مناسبی نیستند.
استفاده اولیه سولفات آمونیوم به عنوان کود در خاک های قلیایی است. در خاک یون آمونیوم آزاد می شود و مقدار کمی اسید تشکیل می دهد و این امر pH خاک را کاهش می دهد، در حالی که ازت موجود در آن یک عنصر ضروری است که به رشد گیاه کمک می کند. مهمترین بدی استفاده از سولفات آمونیوم میزان کم ازت آن نسبت به نیترات آمونیوم است که هزینه حمل و نقل را بالا می برد.
پس از افزودن به خاک، سولفات آمونیوم به سرعت به اجزای خود یعنی آمونیوم و سولفات تجزیه می شود. اگر آن را بر روی سطح خاک استفاده کنید آمونیوم ممکن است در شرایط قلیایی مستعد از دست رفتن گازها باشد. در این شرایط، اختلاط مواد در داخل خاک در اسرع وقت یا استفاده قبل از آبیاری یا پیش بینی بارش باران توصیه می شود.
بیشتر گیاهان قادر به استفاده از هر دو فرم آمونیوم و نیترات برای رشد هستند. در خاک های گرم، میکروب ها به سرعت شروع به تبدیل آمونیوم به نیترات طی فرآیند نیتریفیکاسیون خواهند کرد.
سولفات آمونیوم به دلیل فرآیند نیتریفیکاسیون می تواند خاک را اسیدی کند که این مسئله ربطی به حضور سولفات ندارد زیرا اثر ناچیزی بر pH دارد. پتانسیل تولید اسید توسط کود سولفات آمونیوم از نیترات آمونیوم بیشتر است زیرا تمام N در سولفات آمونیوم به نیترات تبدیل می شود در حالی که تنها نیمی از N موجود در نیترات آمونیوم به نیترات تبدیل می شود.
این کود بر خلاف کود اوره هدررفت ازت کمتری در مزارع دارد. همچنین گوگرد موجود در این کود باعث بهبود کیفیت و افزایش برداشت محصول خواهد شد.
سولفات آمونیوم حاوی ازت آمونیاکی است که با کمترین میزان مصرف انرژی توسط گیاه به سرعت جذب و مورد مصرف قرار می گیرد. وجود گوگرد به شکل سـولفات در این کود به همراه ازت مـوجب تنظیم pH خاک و تسهیل جذب سـایر ریز مغذی های موجود در خاک از جمله آهن، روی، مس و منگنز می شود.
می توان از این کود برای محصولات حساس به اوره مانند مـرکبات، انگور و پسته استفاده کرد. سولفات آمونیوم علاوه بر رفع زردی برگهای پیر که به دلیل کاهـش ازت خاک رخ می دهد زردی برگهای جوان را نیز که به دلیل کمبود گوگرد رخ می دهد برطرف می کند.
شایان ذکر است که در میان کودهای ازته دیگر سولفات آمونیوم کمترین جذب آب را دارد که این ویژگی باعث کاهش کلوخ شدن آن و افزایش مدت زمان نگهداری آن در انبار می شود.
یکی از مشکلات رایج استفاده از کودهای شیمیایی در کشاورزی، از دست رفتن عنصر نیتروژن در خاک است. دو نوع کود مورد استفاده برای رفع این مشکل شامل کود اوره و کود سولفات آمونیوم است. تفاوت های بین این دو کود وجود دارد. این تفاوت ها عبارتند از:
• کود اوره دارای ۴۶ درصد ازت است در حالی که کود سولفات آمونیم ۲۱ درصد ازت دارد.
• برای زمین های قلیایی و آهکی بسیار مناسب تر از کود اوره است.
• کود اوره در خاک به دی اکسید کربن و آمونیاک تجزیه می شود. بیشتر آمونیاک تولید شده در معرض نور آفتاب تبخیر شده و از دسترس گیاه خارج می شود. باقی مانده آمونیاک در اثر حضور باکتری های خاک به نیترات تجزیه می شود و از این طریق جذب گیاه می شود.
• این کود در خاک به سولفوریک اسید تبدیل می شود. این عمل باعث اسیدی شدن خاک می شود. بنابراین برای خاک های قلیایی این کود بسیار مناسب است. تجزیه این کود با افزایش نیتروژن باعث بهبود کیفیت خاک می شود.
• برای کشت محصولاتی مانند مرکبات، انگور و پسته کود آمونیوم سولفات به مراتب بهتر از کود اوره است.
• این کود رطوبت کمتری را نسبت به کود اوره جذب می کند. این خاصیت نگهداری و بسته بندی کود سولفات آمونیوم را در انبارها به مراتب راحت تر می کند.
• ماندگاری کود اوره در خاک به نسبت کود سولفات آمونیوم بسیار پایین تر است.
این کود شیمیایی دارای مزایایی بسیار زیادی است و مهمترین خواص آن برای کشاورزی عبارتند از:
• نیتروژن کارآمد و گوگرد در دسترس گیاه را فراهم می کند
• به رشد گیاه کمک می کند
• مواد مغذی خاک های قلیایی را افزایش می دهد
• محتوای نیتروژن خاک را بالا نگه می دارد
• رشد گیاهان را تحریک می کند
• به راحتی با سایر کودهای نیتروژن دار ترکیب می شود
• اسیدیته خاک را بالا می برد
• در آب محلول است
امروزه به دلیل جذب بهتر مواد مغذی از طریق برگ ها، از محلول پاشی سولفات آمونیوم در کشاورزی استفاده می شود. مطالعات نشان داده است روش محلول پاشی مواد مغذی را راحت تر در اختیار گیاه قرار می دهد زیرا مواد مغذی از طریق برگ ها به سرعت وارد گیاه می شوند. این کود به ویژه به عنوان ماده کمکی برای علف کش های توفوردی، گلیفوزیت موثر است.
برای مصرف این کود ابتدا باید میزان نیاز خاک و گیاه را اندازه گیری کرد. نحوه مصرف کود سولفات آمونیم دارای یک استاندارد جهانی است. برای یک زمین زارعی طبق استاندارد جهانی حدود ۳۰۰ الی ۴۰۰ کیلو گرم کود نیاز است. بهترین زمان برای استفاده از این کود فصل بهار است.